تعطیلی کارخانه نوآوری، به امید اکوسیستم استارتاپی ضربه می‌زند
فضاهای کار اشتراکی و کارخانه‌های نوآوری به رشد استارتاپ‌ها و ایده‌های نوآورانه کمک می‌کنند. استارتاپ‌های بسیاری با همراهی محیط‌های شتاب‌دهی و کارآفرینی رشد کرده‌اند، اما آیا این همراهی‌ها ادامه‌دار می‌شود و اکوسیستم استارتاپی ایران در مسیر توسعه گام برمی‌دارد؟ در یک ماه گذشته تب‌و تاب ناامیدی در زیستبوم نوآوری کشور شدت گرفته است و دلیل این حجم از یاس، خبرهایی است که درباره تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی به گوش می‌رسد.
اگرچه ماجرای تعطیلی کارخانه نوآوری تازگی ندارد و زمزمه‌های آن از مدت‌ها قبل شروع شده، اما هیچ‌وقت مسئله‌ای جدی به نظر نمی‌رسید. شرکت‌ها و تیم‌های استارتاپی مستقر در کارخانه نوآوری آزادی هم به تعطیلی و ضرب الاجل مالک فکر نمی‌کردند و تصورشان این بود که مسئله خیلی زودتر از این‌ها حل خواهد شد. از زمانی که شرکت «آما» ملک خود را برای فروش گذاشت و مزایده آن عمومی شد، کم‌کم سایه ناامیدی بر سر اکوسیستم استارتاپی ایران سنگینی کرد. به بهانه خبر تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی و حواشی مربوط به آن، گفت‌وگوی کوتاهی با «محمدرضا سبحان»، مدیرعامل باشگاه کارآفرینی تیوان داشتیم.
باشگاه کارآفرینی تیوان، مدتی در کارخانه نوآوری آزادی مستقر بود. در زمان استقرار در کارخانه نوآوری آزادی چه چالش‌هایی داشتید و تجربه حضور در این فضا برای شما چگونه بود؟
اگر بخواهم از نقاط قوت کارخانه نوآوری آزادی بگویم این است که ارتباطات کارآفرینان را گسترش داده است. هم‌افزایی یا سینرژی‌ای که کارخانه نوآوری ایجاد کرده بود، فقط مربوط به تیوان نبوده است. یکی از نکات مثبتی که وقتی ما در کارخانه نوآوری بودیم این است که اعضای تیم با دیگر فعالان اکوسیستم تعامل داشتند. بازدیدهای داخلی و خارجی از فضای کارآفرینی و دیدن اجتماع کارآفرینی در یک فضا از مزایای دیگر کارخانه نوآوری آزادی بود. در واقع، کارخانه نوآوری یکی از مقصدهای بازدید زیستبوم فناوری و نوآوری بود. کارخانه نوآوری پرچم‌دار اکوسیستم بوده است و به عنوان یکی از بزرگترین نمادهای اکوسیستم کارآفرینی ایران شناخته می‌شود.
اما اگر بخواهم از چالش‌ها بگویم، متاسفانه کمتر کسی به ارزش‌آفرینی در اکوسیستم استارتاپی ایران فکر می‌کند و سیاست‌هایی برای توسعه این بخش وجود ندارد. چالش‌هایی که تیوان داشته را همه در خبرها شنیده و خوانده‌اند و کمابیش کل اکوسیستم در جریان آن قرار دارد. وقتی سیاست‌های کلی کشور خیلی نقش موثری در زمینه کارآفرینی بازی نمی‌کند، افراد مثبت و کارآمد از اینجا می‌روند و جا را برای افراد ناکارآمد باز می‌کنند. برای همین، برخوردهایی که بین تیوان و آن شتاب‌دهنده پیش‌آمد چیز عجیبی نیست و همه این اتفاقات به سیاست‌های غلط باز می‌گردد. این اتفاقات ناخوشایند صرفاً مربوط به کارخانه نوآوری نیست. این اتفاقات را پیش از این دیده‌ایم و از این به بعد با توجه به سیاست‌های اشتباهی که وجود دارد، بیشتر هم خواهیم دید. کم‌کم افراد ناکارآمد جامعه کارآفرینی ایران در حال کوچک شدن است.
خبر تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی، سبب شده تا افراد فعال در اکوسیستم استارتاپی از خاموشی و نابودی این زیستبوم بگویند. به نظر شما با توجه به این موج ناامیدی، چه بر سر کارآفرینی در ایران می‌آید؟
تعطیلی کارخانه نوآوری باعث تعطیلی اکوسیستم استارتاپی ایران نمی‌شود اما این یک نشانه است. نشانه‌ها به افراد نشان می‌دهند که کجای راه را اشتباه رفته‌اند. همان‌طور که فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی نشانه‌ای بود برای این‌که نشان دهد برای ما مهم نیست چه بر سر کسب‌وکارهای کوچک و نوپا می‌آید، تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی هم نشانه‌ای است که برای ما مهم نیست چه اتفاقی برای زیرساخت‌هایمان می‌افتد.
کارخانه نوآوری آزادی و فضاهای مشابه آن زیرساخت هستند و وقتی ما برای زیرساخت‌ها تلاش نمی‌کنیم و اجازه می‌دهیم به راحتی تعطیل شوند، یعنی سیاست‌های کلی ما در زمینه کارآفرینی روبه‌رشد نیست. تعطیل شدن کارخانه نوآوری به معنای آن نیست که اکوسیستم استارتاپی هم تعطیل می‌شود یا صدمه شدیدی به این زیستبوم می‌زند. تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی به امید اکوسیستم استارتاپی ضربه می‌زند. دیدگاه فعالان اکوسیستم استارتاپی تغییر می‌کند و به آن‌ها سیگنال می‌دهد که از کشور بروند و مهاجرت کنند.
یک ناهماهنگی بین نهادهای تصمیم‌گیرنده در مورد کارخانه نوآوری آزادی وجود دارد. هم‌آوا در بیانیه خود از تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی در ماه آینده خبر داده و نماینده پارک پردیس هم از تعطیل نشدن کارخانه گفته است. نظر شما درباره این ناهماهنگی‌ها چیست؟
سیاست غلطی را درباره کارخانه نوآوری پیش گرفته‌ایم. هر کسی در حال تلاش است تا بگوید من مقصر نیستم و دیگری مقصر است. الان وقت این نیست که تقصیر را گردن دیگری بیندازیم. هر دو طرف ماجرا باید گزارش دادن به اکوسیستم استارتاپی را وظیفه خود بدانند و بگویند که در یک سال ونیم پیش چه کاری برای کارخانه انجام داده‌اند. البته الان وقت این موضوع نیست.
براساس آن‌چه در بیانیه هم‌آوا خوانده‌ایم کارآفرینان تا ۸ آذر مهلت دارند که در کارخانه نوآوری آزادی بمانند. الان وقت آن است که هر دو طرف ماجرا و به‌ویژه نهادهای دولتی‌ای که وظیفه حفظ کارخانه نوآوری را دارند، دور یک میز بنشینند و درباره راه‌حل‌هایی حرف بزنند که در این مدت کم می‌تواند کارخانه را حفظ کند. اگر راه‌حلی وجود دارد آن راه‌حل به مشارکت گذاشته شود و همه در حل کردن آن تلاش کنیم. اگر هم راه‌حلی وجود ندارد، همه باید از آن مطلع شوند. می‌توانیم از کسانی که خارج از این محیط هستند هم کمک بگیریم. شاید فرد دیگری بتواند از زاویه متفاوتی به مسئله کارخانه نوآوری نگاه کند. به نظر من اگر کنار هم بودن را از حالا تمرین نکنیم، هیچ‌وقت نمی‌توانیم در بحران‌ها کنار هم باشیم. اکوسیستم یعنی همه با هم کار کنند و اگر دست به دست هم ندهیم و با هم کار نکنیم، یعنی اکوسیستم نیستیم.
نکته پایانی‌ای در این زمینه دارید که بخواهید مطرح کنید
تاکید می‌کنم که انتقاد درباره اتفاقات کارخانه نوآوری به معنای دشمنی کردن نیست. اگر کسی انتقاد می‌کند این سوءبرداشت وجود دارد که قصدش دشمنی است.کارخانه نوآوری یک منفعت ملی است که برای همه‌ی مردم ایران است. اگر کسی در این زمینه انتقاد می‌کند از سر دلسوزی است، چون قرار است کارخانه نوآوری نقطه امید اکوسیستم باشد و همه‌ی افرادی که در این اکوسیستم فعال هستند باید دست به دست هم بدهند تا مشکل آن برطرف شود. همه باید با هم کمک کنند تا این نقطه امید از بین نرود و یادمان نرود که مسئله کارخانه نوآوری شخصی نیست و انتقادگران خصومت شخصی با فرد یا نهاد خاصی را ندارند.