نبرد تن به تن میان اسنپ و تپسی
اوج گرفتن دوباره دعوای حقوقی و رسانه‌ای میان دو غول تاکسی اینترنتی ایران یعنی اسنپ و تپسی، آن هم در شرایطی که زمزمه‌ها در مورد ورود اسنپ به بورس دوباره اوج گرفته، نشان از پایان‌ناپذیر بودن جنگ سر خیابان‌ها میان این دو مدعی آینده بازار تجارت الکترونیکی ایران دارد.
۲۱ فروردین‌ماه امسال بود که شورای رقابت خبر از ماجرایی داد که در آن اسنپ یک رویه ضدرقابتی را در پیش گرفته بوده و تلاش کرده با خرید سیم‌کارت و عضویت در برنامه تپسی، تعداد قابل توجهی از رانندگان این پلتفرم را قانع کند تا به ناوگان اسنپ اضافه شوند. این اقدام اسنپ و محکومیت آن از سوی شورای رقابت، تنها و حتی مهم‌ترین نمونه درگیری میان این دو غول نیست. در یک نگاه تاریخی سریع با ما همراه باشید تا بدانید تا اینجای کار جنگ به نفع کدام یک از طرفین تمام شده است.
تقابل میان اسنپ و تپسی را که حالا وارد فاز جدیدی شده، احتمالاً نمی‌توان صرفاً به جنجال‌های گاه و بی‌گاه تصمیمات مدیریتی این دو کسب‌وکار تقلیل داد
شروع دعوا از آدم‌ها
تپسی در خرداد ۱۳۹۵ و تنها دو سال بعد از اسنپ یا همان تاکسی‌یاب سابق متولد شد. تنها دو سال از تولدش و تثبیت نسبی جایگاه این اپلیکیشن در میان کاربران و راننده‌ها گذشته بود که ناگهان برخی رانندگان اعلام کردند هنگامی که برنامه اسنپ روی گوشی‌‌های‌شان نصب باشد، این اپلیکیشن اجازه نصب نسخه ویژه رانندگان برنامه تپسی را به آنها نمی‌دهد. در واقع اسنپ اجازه نمی‌دهد رانندگان ذیل نام شرکت رقیب هم کار کنند. هرچند این موضوع در قوانین و شرایط ثبت‌نام اسنپ هم آمده اما رویت برخی اپلیکیشن‌های گوشی راننده‌ها به وسیله برنامه اسنپ، شائبه نقض حریم خصوصی کاربران این برنامه را جدی کرد.
اسنپ در همان زمان یعنی آبان ۱۳۹۷ با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد اپلیکیشن‌های موبایل‌های مسافران به‌هیچ‌وجه رصد نمی‌شوند اما برخی اپلیکیشن‌های رانندگان برای اسنپ قابل مشاهده است. گروه اسنپ در بیانیه‌شان تاکید کردند این اقدام اسنپ پیشتر در مراجع ذی‌صلاح بررسی شده و مصداق رفتار ضدرقابتی تشخیص داده نشده است؛ گرچه برخی حقوقدانان با استناد به ماده ۴۵ اصل ۴۴ قانون اساسی این اقدام اسنپ را موجب اخلال در رقابت دانستند. قسمت ۳ از بند و ماده ۴۵ اصل ۴۴ قانون اساسی می‌گوید: معامله با طرف مقابل با این شرط که طرف مذکور از انجام معامله با رقیب امتناع کند منجر به اخلال در رقابت می‌شود و ممنوع است.
یکی از برجسته‌ترین ماجراهایی که در همان سال‌های نخستین میان اسنپ و تپسی رخ داد تلاش‌های اسنپ برای دعوت به همکاری از نیروهای شاخص تپسی بود. مردادماه ۹۸، میلاد منشی‌پور، مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار تپسی، با انتشار توییتی در صفحه شخصی خود اعلام کرد اسنپ در روزهای گذشته با ارسال ایمیلی به همه مدیران تپسی به آنها پیشنهاد همکاری داده است و به همین خاطر برای اسنپ یک دسته گل امضاشده می‌فرستند.
منشی‌پور بعدتر در گفت‌وگو با پیوست گفت، پیشنهادها به گونه‌ای بود که به متخصص شبکه‌های اجتماعی، مدیریت یکی از سرویس‌های اسنپ پیشنهاد شده بود البته هیچ کدام از نیروهای ما این پیشنهادها را نپذیرفتند. منشی‌پور در متن توییت خود نوشته بود: «جدای از بی‌اثری اقدام اسنپ، به نظرم چنین کاری به قصد تخریب است و نه رقابت. اسنپ در گذشته نیز چنین اقداماتی در قبال رقبا، رانندگان و مسافرین انجام داده؛ این اقدامات از این پس بی‌پاسخ نمی‌ماند»
میلاد منشی‌پور این ماجرا را در یکی از مجموعه گفت‌وگوهای شبانه‌های پیوست با صفحه رسمی اینستاگرام ماهنامه پیوست هم مطرح کرد و در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۹۹ به ما گفت: «زمانی بود که اسنپ را در زمینه سهم بازار تحت فشار گذاشته بودیم و سهم بازار جدی‌ای از آنها گرفتیم، تقریباً برای همه پرسنل به جز من و یکی دو نفر دیگر پیشنهادهای عجیب و غریب ارسال کردند؛ یعنی به متخصص سوشال‌مدیای تپسی پیشنهاد مدیریت مارکتینگ اسنپ تریپ دادند. به هر حال این رویه راکت اینترنت است. در اندونزی، در شرق آسیا و هر جا که قوانین رقابتی اجازه دهد چنین کاری می‌کنند. کلاً این ذهنیت مدیران راکت اینترنت است که رقیب را برنمی‌تابند.» اشاره واضح او به محمود فوز و ایاد الکسار است که از بنیان‌گذاران اسنپ به شمار می‌روند. ماجرای میان اسنپ و تپسی یادآور آن چیزی است که میان اسنپ‌فود و چیلیوری در سال ۱۳۹۸ رخ داد. این تقابل برای چیلیوری چنان سنگین و ویرانگر بود که در اطلاعیه پایان کار چیلیوری نیز یکی از علل این توقف ادامه‌دار بودن حرکت‌های انحصارطلبی اسنپ‌فود اعلام شد.
سهم من کجاست
یکی از جدی‌ترین جدال‌های اسنپ و تپسی سر سهم این دو اپلیکیشن از بازار بوده است. خلاصه دعوا این است که اسنپ معتقد بود ۹۰ درصد بازار را در دست دارد و تپسی زیر بار سهمِ فقط و فقط ۱۰ درصدی برای خودش نمی‌رود و به نسبت ۸۰ و ۲۰ باور دارد.
از یک سو میزان درآمد تپسی به واسطه حضورش در بورس شفاف است و بر اساس اطلاعاتی که ماهانه روی کدال قرار می‌گیرد، محمد خلج مدیرعامل اسنپ می‌گوید می‌توان تخمین زد که سهم اسنپ از بازار ۹۰ درصد است. این گفته خلج درست کمی بعد از یک نظرسنجی منتشر شد که در آن نشان می‌داد تپسی ۲۰ درصد از بازار را در اختیار دارد. این نظرسنجی که بارها به نقد کشیده شد از سوی شرکت «بهینه کاوان کیفیت» و به درخواست تپسی انجام شده بود. بر اساس آنچه در وب‌سایت این شرکت تحقیقاتی منتشر شده بود، تپسی تا مردادماه سال جاری حدود ۲۰ درصد از بازار شهرهای بزرگ و پرجمعیت مانند تهران، مشهد و ۱۵ درصد بازار شهرهای کوچک‌تر مانند نیشابور و اراک را دارد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در شهرهای بزرگ مانند تهران و مشهد ۶۰ درصد از کسانی که با تاکسی آنلاین آشنا هستند از خدمات تپسی استفاده کرده‌اند. البته محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، در گفت‌وگویی که زمستان گذشته با کارنگ انجام داده معتقد است چون روش تحقیق مشخص نشده نمی‌توان به نتایج این پژوهش اعتماد کرد.
خلج در مورد راستی‌آزمایی اطلاعات ارائه‌شده از سوی شرکت‌ها اضافه می‌کند: «اطلاعاتی مانند ارزش هزینه‌های سفر در سامانه کدال مشخص است و به محض حضور تمامی بازیگران یک حوزه در بازار سرمایه امکان قیاس اعداد برای مخاطبان بازار سرمایه فراهم می‌شود.» هرچند هنوز اسنپ در بازار سرمایه حضور ندارد و اعداد و ارقامی که درباره سهم این شرکت از بازار تاکسی‌های اینترنتی به گوش می‌رسد صرفاً گفته‌های مدیران این شرکت و ادعاهای مدیران تپسی است.
خبر جنجالی‌ترین تقابل اسنپ و تپسی برای به دست آوردن سهم بیشتر بازار، در روزهای آخر فروردین‌ماه امسال منتشر شد. شورای رقابت اعلام کرد اسنپ با خرید هزار سیم‌کارت و پیشنهاد به رانندگان تپسی مرتکب رویه ضدرقابتی علیه رقیب خود شده است. آن‌طور که نگین انصاری، معاون حقوقی تپسی، ماجرا را برای پیوست شرح داد، همه چیز از آذر و دی‌ماه ۱۳۹۸ آغاز شد؛ درست زمانی که حدود هزار سیم‌کارت ایرانسل به عنوان مسافر در تپسی حساب کاربری ساختند و درخواست سفر ثبت می‌کردند. آنها بعد از اینکه راننده سفر را قبول می‌کرده، به شماره راننده دسترسی پیدا می‌کردند و بعد سفر را لغو می‌کردند. پس از آن، افرادی از طرف اسنپ با راننده‌ها تماس می‌گرفتند و به آنها پیشنهاد کار در این شرکت می‌دادند.
اسنپ در مورد این ماجرا کم‌وبیش هیچ عقب‌نشینی نکرد و چندی بعد با صدور بیانیه‌ای خبر داد رأی شورای رقابت هنوز به طور رسمی به این شرکت اعلام نشده است. این شرکت در دفاع از اقدام خود گفت آنچه روی داده خلاف مقررات و ضدرقابت نبوده است و اسنپ از سیم‌کارت‌های خریداری‌شده به منظور تحقیقات بازار برای تدوین طرح‌های تشویقی و بهبود زمان پذیرش درخواست‌ها استفاده کرده است. آنها در این بیانیه بر سهم ۹۰ درصدی خود از بازار تاکید کردند و مدعی شدند تقریباً تمامی رانندگان تاکسی‌های اینترنتی عضو ناوگان اسنپ هستند.
اما ماجرا فقط به خرید سیم‌کارت از سوی اسنپ محدود نمی‌شود. این شرکت در پایان بیانیه اخیر خود اعلام کرد اظهارات برخی رانندگان نشان از این دارد که بازاریابان میدانی برخی شرکت‌ها بارها اقدام به تطمیع رانندگان اسنپ کرده‌اند و مستندات این موضوع نیز به دادستانی کل کشور، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، معاونت علمی ریاست‌جمهوری و شورای عالی فضای مجازی ارسال شده است.
فعلاً تپسی به این ادعای آخر اسنپ پاسخی نداده است.
جنگ سهامداران
تقابل میان اسنپ و تپسی را که حالا وارد فاز جدیدی شده، احتمالاً نمی‌توان صرفاً به جنجال‌های گاه و بی‌گاه تصمیمات مدیریتی این دو کسب‌وکار تقلیل داد. این رقابت تقریباً دیرینه را که یک سوی آن اسنپ با سهامداری ایرانسل و راکت اینترنت و سوی دیگر تپسی است که بیش از ۱۲ درصد سهام آن به شرکت سرمایه‌گذاری راستین ارزش سپهر تعلق دارد، نمی‌توان بدون توجه به ترکیب سهامداران هر دو بنگاه تحلیل کرد. شرکت سرمایه‌گذاری راستین ارزش سپهر مطابق گزارش سایت‌هایی مانند جماران‌نیوز، به بنیاد برکت تعلق دارد. این شرکت در برخی دیگر از کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات نیز سرمایه‌گذاری کرده است. ایرانسل نیز که خود متعلق به بنیاد مستضعفان و حاصل سرمایه‌گذاری مشترک شرکت MTN آفریقای جنوبی و بنیاد مستضعفان و صنایع دفاعی ایران ملقب به صاایران است، وزنه سنگینی در مالکیت صنعت و بازار IT به شمار می‌رود که همکاری‌های گسترده آن با کسب‌وکارهای این حوزه بر کسی پوشیده نیست.
با چنین روایتی بروز جدال‌های مختلف میان اسنپ و تپسی و ارجاع آنها به نهادهای فرادست ممکن است به قدری چالش‌زا شود که ترکش‌های آن بخش چشمگیری از اقتصاد حوزه ICT را نیز متاثر کند.
شاید ورود رسمی اسنپ به بورس و حضور ایرانسل به‌زودی نور تازه‌ای بر برنده واقعی خیابان‌های تهران و ایران بتاباند.