ستاد تنظیم بازار حق ابطال مصوبات هیئت مقررات‌زدایی را ندارد
در روزهای ابتدایی شهریور ماه، مصوبه وزارت امور اقتصادی و دارایی مبنی بر قانونی‌بودن فعالیت کلیه پلتفرم‌های دارای مجوز اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی در حوزه دارو، آرامش خاطری را برای این کسب‌وکارها به همراه داشت. هر چند این خوشی برای پلتفرم‌ها دوام زیادی نداشت. با این‌که وزارت امور اقتصادی و دارایی در مصوبه خود اعلام کرده بود که پلتفرم‌های دارای مجوز از اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی بدون نیاز به اخذ مجوز جدید می‌توانند در حوزه عرضه دارو از «داروخانه‌های دارای مجوز معتبر و تحت نظارت سازمان غذا و دارو» به «مصرف‌کننده نهایی» فعالیت کنند، رئیس سازمان غذا و دارو اقدام این سکوهای دارویی را غیرقانونی خواند.
حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، طبق گزارشی که «ایسنا» روز یکشنبه ۲۶ شهریور ماه منتشر کرده، در نشست خبری هشتمین نمایشگاه بین‌المللی دارو و صنایع وابسته (ایران فارما) با اشاره به ابطال مصوبه وزارت امور اقتصادی و دارایی، گفت: «در بحث عرضه دارو در پلتفرم‌ها، با وجود مخالفت سازمان غذا و دارو مصوبه‌ای مطرح شد. ما مخالف بودیم زیرا پلتفرم‌های فعلی فعال در فروش اینترنتی دارو غیرقانونی فعالیت می‌کنند و مجوزی از وزارت بهداشت ندارند و مسیر عرضه نادرستی دارند و توصیه کردیم مسیر قانونی با دستورالعمل مشخص در پیش بگیرند.»
حامد هوشیاران، مشاور و پژوهشگر حقوقی که از رساله دکتری خود نیز در زمینه تنظیم‌گری دارو دفاع کرده، درباره این مصوبه گفت: «در بند ج مصوبات هفتاد و هفتمین نشست هیئت مقررات‌زدایی، درباره پلتفرم‌های فعال در حوزه دارویی ۳ حکم بیان شده که حکم دوم و سوم این مصوبه، به نوعی تکرار تبصره ۲ ماده ۸ آیین‌نامه «حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین در حوزه سلامت» است. براساس این مصوبه، سازمان غذا و دارو، تا مرداد سال 1401 مهلت داشت تا دستورالعمل پلتفرم‌ها را در حوزه تسهیلگری خدمات آنلاین دارو تهیه کند؛ اما بعد از گذشت ۱۳ ماه، هنوز این سازمان اقدامی در این زمینه انجام نداده است.»
رئیس سازمان غذا و دارو، در بخش دیگری از سخنانش در نشست خبری ایران فارما، به حمایت معاون اول رئیس‌جمهور در ابطال مصوبه هیئت مقررات‌زدایی اشاره کرده و گفته بود: «ما اعتراض کردیم و با عنایت معاون اول ریاست‌جمهوری مصوبه هیات مقررات‌زدایی ابطال شد و طبق تصمیم ستاد تنظیم بازار، مقرر شد این مسیر از کانال خود طی شود. ما در چارچوب قوانین و مقررات مخالفتی با عرضه اینترنتی دارو نداریم. پایلوت طرح با ارسال دارو به منازل جانبازان و برخی بیماران خاص در حال انجام است تا به یک مسیر مورد اطمینان برسیم.»
هوشیاران در واکنش به گفته‌های رئیس سازمان غذا و دارو به همیار کارآفرین گفت: «رئیس سازمان غذا و دارو در نشست خبری خود داشت، اعلام کرد که مصوبه هیئت مقررات زادیی در حوزه تسهیلگری خدمات آنلاین دارویی، توسط معاون اول رئیس‌جمهور ابطال شده است، در حالی که ابطال مصوبه، یک عمل قضایی است. در هیچ مقرره‌ای، صلاحیت ابطال مصوبه‌ای برای ستاد تنظیم بازار و یا معاون اول محترم رئیس‌جمهور پیش‌بینی نشده است.»
این پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری افزود: «اگر بنا به ابطال یک مصوبه باشد، براساس قوانین کشور باید به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند. هیچ شخصی نمی‌تواند این مصوبه را ابطال کند، چون ابطال یک مصوبه مراحل و سازوکار خاص خود را در دیوان عدالت اداری دارد.» هوشیاران توضیح داد: «اگر منظور رئیس محترم سازمان غذا و دارو، لغو یا اصلاح این مصوبه بوده، این اقدام باید توسط مرجع صادرکننده مصوبه صورت بگیرد. مرجع صادرکننده این مصوبه، هیئت مقررات‌زدایی است و وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی آن را ابلاغ کرده؛ پس همان هیئت باید درباره لغو یا اصلاح این مصوبه اقدامات لازم را انجام دهد و با توجه به این‌که وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی در این جلسه حضور داشته، شایسته است نظر صریح و شفاف خود در این خصوص اعلام کند.»
به عقیده حامد هوشیاران، این مصوبه همچنان پا برجاست و پلتفرم‌های حوزه دارو می‌توانند نقش واسطه‌گری را انجام دهند. این مشاور حقوقی و پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری در ادامه صحبت‌های خود، به واسطه بودن پلتفرم‌ها بین بیمار و داروخانه تاکید کرد و گفت: «منتقدان فعالیت پلتفرم‌ها موضع خود را با جمله «خرید و فروش دارو از طریق پلتفرم‌ها ممنوع است» اعلام می‌کنند. در حالی که پلتفرم‌ها، واسطه‌ای هستند بین بیمار و داروخانه و کارشان فروش اینترنتی دارو نیست.»
این پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری افزود: «متاسفانه منتقدان با استناد به بند ب ماده ۶ قانون تجارت الکترونیکی که فروش اینترنتی دارو به مصرف‌کننده نهایی را ممنوع اعلام کرده، این فعالیت ممنوع را به پلتفرم‌ها منتسب می‌کنند و مخالفت خود را مشروع نشان می‌دهند. آن‌ها می‌خواهند ترک فعلی را که بیش از یک سال از انجام آن گذشته و دستورالعملی را که تهیه و تنظیم نشده، با این عبارات پنهان کنند. هیچ پلتفرمی دارو نمی‌فروشد. سازمان غذا و دارو به عنوان رگولاتور و تنظیم‌گر، دغدغه‌هایی دارد و این دغدغه‌ها هم درست و به‌جا هستند اما تا زمانی که تنظیم‌گری انجام نشود، این دغدغه‌ها همچنان به قوت خود باقی هستند. این سازمان نمی‌تواند به استناد وجود دغدغه‌ها، صورت مسئله را پاک کند و می‌تواند همانگونه که به شرکت بیمه دی در زمینه عرضه اینترنتی دارو به مصرف کننده نهایی مجوز اعطا کرد، می‌تواند به دیگر متقاضیان نیز این مجوز را اعطا بدهد و از وجود انحصار در این حوزه جلوگیری کند.»
هوشیاران درک اشتباه از ماهیت فعالیت پلتفرم‌ها را دلیل اصلی مخالفت با این مصوبه دانسته است. او بر این باور است که پلتفرم‌ها کاری را انجام می‌دهند که پیش از این نیز به‌صورت دیگری انجام می‌شد. این پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری، با اشاره به خرید دارو از داروخانه‌ها که توسط اطرافیان بیمار انجام می‌شد، روی نظارت مسئول فنی داروخانه‌ها و تسهیلگری پلتفرم‌های دارویی تاکید کرد.
به گفته این مشاور حقوقی، از زمان ثبت سفارش تا زمانی که دارو به دست کاربر می‌رسد، پلتفرم‌ها هیچ دخل و تصرفی در محتوای آن ندارند و فقط فرآیندها را ساده‌تر می‌کنند. هوشیاران در توضیح حرف‌هایش به همیار کارآفرین گفت: «برای هر کدام از ما، این اتفاق بارها رخ داده است که بعد از صدور نسخه توسط پزشک، به جای آن که خودمان به داروخانه برویم، بستگان یا دوستان‌مان برای کمک به ما به داروخانه مراجعه و دارو را تهیه کنند، بدون آن‌که محدودیت یا منع قانونی مشخصی در این زمینه وجود داشته باشد. حالا اگر این نیاز توسط یک پلتفرم تسهیل شود، چه منع قانونی وجود دارد؟ ریاست محترم سازمان غذا و دارو سخنانی را مطرح کرده که «مسیر عرضه دارو در پلتفرم‌های فروش اینترنتی نادرست است» و معتقد است که داروها بدون مجوز وزارت بهداشت و زیر نظر افراد فاقد صلاحیت توسط پلتفرم‌ها عرضه می‌شوند. این جملات نشان می‌دهند که رئیس سازمان غذا و دارو درک اشتباهی از ماهیت فعالیت پلتفرم‌ها دارد. در حقیقت پلتفرم‌ها، تنها واسطه میان کاربران و داروخانه‌ها هستند؛ نه فروشگاه دارو در بستر اینترنت.»
او در پایان با اشاره به فرآیند تهیه نسخه‌های الکترونیکی، تاکید کرد که همان فرآیندی که افراد هنگام مراجعه به داروخانه طی می‌کنند، در پلتفرم‌ها هم اتفاق می‌افتد؛ یعنی به‌جای آن‌که افراد کد ملی خود را در داروخانه ثبت کنند، آن را به پلتفرم می‌دهند و نسخه الکترونیکی آن‌ها توسط نزدیک‌ترین داروخانه به فرد، بررسی می‌شود و پس از تایید و نظارت مسئول فنی داروخانه به دست مصرف‌کننده می‌رسد.