راه بقای کسب‌وکارهای سنتی، به‌روز شدن و تطبیق‌پذیری با فناوری است
جامعه‌شناسی و شناخت علوم اجتماعی از موضوعاتی هستند که هر مدیر کسب‌وکار باید به آن‌ها توجه کند. کسب‌وکارها با خودشان فرهنگ‌های تازه‌ای را می‌آورند و تاثیرات گوناگونی را در جامعه می‌گذارند.
شناخت شیوه زندگی روزمره و باورهای مردم می‌تواند به رشد یک کسب‌وکار کمک کند و عدم‌شناخت این موارد نیز ممکن است باعث نابودی یک شرکت، استارتاپ یا به‌طور کلی کسب‌وکار شود. از طرفی، با رشد تکنولوژی و ایجاد کسب‌وکارهای فناورانه شاهد تغییراتی در سبک زندگی مردم جهان و ایران و اثرگذاری جامعه روی کسب‌وکارها و بالعکس هستیم.
در این میان، نمی‌توانیم نقش پررنگ نسل زد و نسل‌های پس از آن را در کسب‌وکارهای نوآورانه نادیده بگیریم. به بهانه روز علوم اجتماعی، با عباس کاظمی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه که روی حوزه‌های متعددی در زمینه مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی و زندگی روزمره مطالعه و پژوهش می‌کند، گفت‌وگو کردیم و نظر او را در مورد تحولاتی که در فضای کسب‌وکار ایران افتاده، با تمرکز بر تفاوت‌های نسلی جویا شدیم.
آقای دکتر عباس کاظمی، به نظر شما شکاف نسل‌ها چه تاثیراتی را در جامعه ایرانی و کسب‌وکارهای نوین می‌گذارد؟
من به تفاوت‌های نسلی معتقدم و به شکاف نسل‌ها اعتقادی ندارم. تحولاتی که در کسب‌وکارهای نوین ایجاد شده، به دلیل تفاوت‌های نسلی نیست و علت اصلی آن تحولات تکنولوژی است.
نسل‌ها به تنهایی چیزی نیستند یعنی در ذات آن‌ها ویژگی خاصی وجود ندارد که بگوییم به دلیل ویژگی نسل‌هاست که تغییری در جامعه ایجاد می‌شود یا توسعه‌‌ای اتفاق می‌افتد.
ارتباط انسان‌ها و به‌خصوص نسل جدید با اتمسفر، فضا، اشیاء، تکنولوژی و به طور کلی ابزارهای نوینی که در اطرافشان هستند، باعث تغییر در محیط کسب‌وکار و سبک زندگی مردم شده است؛ مثلاً ۳۰ سال قبل اینترنت نبود و اگر در آن زمان هم اینترنت بود، مردم تحت تاثیر آن قرار می‌گرفتند و شیوه زندگی و کاری آن‌ها هم مثل نسل حاضر تغییر می‌کرد.
به عقیده من تحولات فناوری باعث ایجاد دگرگونی‌هایی در سبک زندگی و شیوه کاری آن‌ها می‌شود. نسل‌های جدید با توجه به رشد تکنولوژی دارای یک سبک زندگی نوین هستند و ساختارهای رسمی کسب‌وکارهای پیشین را می‌شکنند و ساختارهای سیال‌تری را به کسب‌وکارها می‌دهند.
در جهان امروز و با ظهور فناوری‌های جدید، سن ورود به بازار کار پایین‌تر آمده است، اثرات این موضوع در جامعه چگونه نمایان می‌شود؟
ورود به بازار کار در سنین پایین همیشه در جامعه ایرانی وجود داشته، اما نوع مشاغلی که افراد برعهده می‌گرفتند، نسبت به زمان حال فرق کرده است. در واقع، مشاغلی که جوان‌ترها در حال حاضر به آن وارد می‌شوند، مبتنی بر وب یا به عبارتی مشاغل اینترنتی هستند. اقتضای این شغل‌ها این است که افرادی وارد آن شوند که در فجازی یا همان فضای اینترنت و مجازی رشد کرده‌اند و به این موضوعات اشراف کامل دارند. این افراد، آمادگی مدیریت و کار در مشاغلی را دارند که پایه اصلی آن‌ها وب است.
در گذشته، افراد از سنین کم و کودکی وارد دنیای تجارت و صنعت‌گری می‌شدند چون تکنولوژی آن‌قدرها پیشرفت نکرده بود و سبک زندگی سنتی رواج داشت. در نتیجه، پدیده‌ی ورود به بازار کار در سنین پایین یک موضوع جدید و نوظهوری نیست؛ فقط نوع کسب‌وکاری که جوان‌ترها وارد آن می‌شوند نسبت به قدیم فرق کرده است.
نسل‌های جدید، جوان‌ترها و نوجوانان وارد این کسب‌وکارهای نوین می‌شوند اما نسل‌های قدیم‌تر و افراد میانسال پدیدآورندگان مشاغل فناورانه نیستند و بیشتر نقش مصرف‌کننده را برعهده دارند.
فضای کسب‌وکارهای ایرانی را در یک افق ده ساله چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
من متخصص این حوزه نیستم ولی به نظرم یک شیفت بزرگ در زندگی اجتماعی رخ داده است و فکر می‌کنم که با یک تحول عظیم در نوع کسب‌وکارها مواجه هستیم. با توجه به تحولات تکنولوژی، کسب‌وکارهای جدیدی ایجاد می‌شوند و کسب‌وکارهای سنتی هم برای بقا ناچار هستند خودشان را متناسب با شرایط تغییر دهند.
وقتی کسب‌وکارهای نوین پدیدار می‌شوند، برخی از کسب‌وکارهای قدیمی نابود می‌شوند. به‌طور مثال، وقتی تاکسی‌های اینترنتی آمدند، تاکسی‌های خطی رفته‌رفته کمرنگ شدند و اگرچه هنوز هم تاکسی‌های خطی در سطح شهر مشغول به فعالیت هستند اما در سایه کسب‌وکارهای جدیدی مثل تاکسی‌های اینترنتی قرار گرفته‌اند و تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده‌اند و آینده‌ای ندارند. هر چند برخی از آن‌ها در تاکسی‌های اینترنتی مشغول به کار شده‌اند و مصرف‌کننده کسب‌وکارهای جدید هستند.
اگر کسب‌وکارهای قدیمی می‌خواهند به مسیر خود ادامه دهند، باید خودشان را به‌روز کنند وگرنه محکوم به شکست هستند. شاید با ترکیب کسب‌وکارهای جدید و سنتی با نوع جدیدی از کسب‌وکارها مواجه شویم. کسب‌وکارهای هیبریدی که یک بخش مدرن و رو به آینده و یک بخش سنتی دارند، می‌توانند شکل جدیدی از کسب‌وکارهایی باشند که در آینده ایجاد خواهند شد.
با توجه به پژوهش‌های گذشته شما در حوزه زندگی روزمره، آینده جامعه ایرانی و سبک زندگی و کاری آن‌ها را در یک بازه زمانی ده ساله چگونه می‌بینید؟
سرعت ورود فناوری به‌خصوص تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به ایران کندتر از دیگر کشورهاست. تغییرات مدیریت‌شده و آرام در ایران جلو می‌رود. با این حال، شاهد این تغییرات در زندگی مردم ایران هستیم. این تغییرات را در شیوه کتاب‌خواندن و عادات روزمره مردم شاهد هستیم.
در حال حاضر مردم ایران ترجیح می‌دهند بیشتر کتاب صوتی و پادکست گوش بدهند و اطلاعات‌شان را از اینترنت و رسانه‌های اینترنتی به دست آورند. این تغییرات در دنیا هم اتفاق می‌افتد اما در ایران کندتر پیش می‌رود.
مواردی هم ممکن است در زندگی روزمره ایران رخ دهد که قابل پیش‌بینی نیستند و تابع متغیرهایی چون مذهب، فرهنگ، سیاست و حکومت هستند. این موارد ممکن است شیوه‌های زندگی را متحول کنند و شاهد ورود خرده‌فرهنگ‌هایی از شرق یا غرب باشیم که قسمت ورود فرهنگ‌های شرقی مانند فرهنگ غذا خوردن و سبک زندگی چینی به ایران پررنگ‌تر است.
ممکن است با توجه به قرارداد همکاری با چین، ابتدا تغییراتی را در وسایل مصرفی ایرانیان ببینیم و سپس این تغییرات در سبک زندگی و بخش‌های دیگر زندگی روزمره نیز اتفاق بیفتند.
پروانه حسین‌زاده