از دنیا عقب هستیم

همیار کارآفرین/ هر ساله در اردیبهشت‌ماه، نمایشگاه کتاب تهران برگزار می‌شود و جنب و جوشی در بازار کتاب راه می‌اندازد. بازاری که هرسال وضعیت آن بدتر می‌شود. در سالهای اخیر، بخشی از بازار کتاب سهم حوزه‌ی کتاب‌های الکترونیکی و صوتی شده است. در تمام دنیا نیز پلتفرم‌هایی برای ارائه‌ی کتاب الکترونیکی راه‌اندازی شده‌اند. برای گفت‌وگوی بیشتر درباره‌ی این موضوع و وضعیت پلتفرم‌های کتاب الکترونیکی در ایران به سراغ دو نفر از فعالان این حوزه رفتیم. امیر بهدانی؛ مدیر عامل پلتفرم فیدیبو  ومجید شریفی؛ مدیر عامل پلتفرم کتابراه در این گفت‌وگو همراه ما بودند.

کتابخوانی در مسیر نزولی

امیر بهدانی، مدیرعامل فیدیبو

در حال حاضر، مطالعه با توجه به شرایط اقتصادی موجود، با دو چالش هزینه و زمان مواجه است. به همین دلیل، روز به روز از تعداد افرادی که مطالعه می‌کنند و شاید کابر ما نیز باشند کاسته می‌شود. تقریبا هر سال از تعداد عنوان کتب چاپی کاسته می‌شود، ناشرین به دلیل هزینه‌های بالا برای چاپ با محدودیت روبه‌رو هستند و خریداران نیز توانایی خرید کتاب با قیمت‌های بالا را ندارند. اصلاح سیاستگذاری و میزان توجه و رسیدگی به این حوزه قطعا در بهبود این اوضاع تاثیرگذار خواهد بود. در بخش دولتی، وزارت ارشاد به کیفیت کتاب‌ها توجه خاصی ندارد. وجود همین نگاه، تاثیرات محسوسی بر کیفیت کتاب‌ها گذاشته است و تبعات بدی را به همراه داشته است.

مهم‌ترین چالش در بازار کتاب‌های الکترونیکی و صوتی، عدم آگاهی لازم و مناسب در نزد افکار عمومی است. بخشی از جامعه که از قبل با کتاب آشنایی داشته‌اند و سرانه مطالعه‌ی بالایی دارند با این حوزه آشنا هستند. با اینحال برخی با وجود کتابخوان بودن، هنوز از مزیت کتاب‌های الکترونیکی آگاه نیستند. در صورت اقبال بیشتر جامعه از کتاب‌های الکترونیکی، شاهد کاهش هزینه‌ها و گردش بهتر و سریع‌تر پول در حوزه‌ی نشر خواهیم بود. مهم‌تر از همه بر کیفیت و کمیت آثار منتشر شده نیز افزوده خواهد شد.

گسترش حوزه‌ی کتاب‌های الکترونیکی و صوتی می‌تواند ظرفیت‌های خوبی برای رشد فرهنگ و آگاهی عمومی به همراه داشته باشد. همچنین با افزایش فروش و سود ناشران از این طریق، شاهد افزایش تعداد کتب منتشر شده با کیفیت‌های خیلی بهتر از امروز خواهیم بود. ظرفیت دیگر دسترسی مردم به بازاری متنوع‌تر و گسترده‌تر است. بازاری که تمام سلیقه‌ها از آن سهم داشته باشند. با وجود تمام این مزایا، نگاه بخش حاکمیتی به حوزه‌ی کتاب‌های الکترونیکی اصولی و جدی نبوده است.

پلتفرم‌های دیجیتالی حوزه‌ی کتاب تنها گروهی هستند که می‌توانند به آمار صحیح و قابل اتکای کتابخوانی دسترسی داشته باشند. ویژگی که در بخش چاپی وجود ندارد و ابزاری دقیق برای اندازه‌گیری آن قسمت وجود ندارد. در واقع ما به جزئیات خرید و مطالعه کتاب در پلتفرم خود آگاهیم. با استفاده از این ظرفیت، در تلاشیم تا راهکارهایی اتخاذ کنیم که به افزایش کتابخوانی در کشور منجر شود. در صورت تحقق این راهکارها، تمام بخش‌های مختلف حوزه‌ی کتاب از آن منتفع خواهند شد.

پلتفرم‌های کتاب الکترونیکی در دنیا از وضعیت مناسبی برخوردار هستند و خدمات گسترده‌ی با استفاده از تکنولوژی روز به کاربران خود ارائه می‌دهند. قابلیتی که الان در ایران وجود ندارد. همچنین در مسئله‌ی قیمت‌گذاری  و تولید محصول مناسب با نمونه‌های خارجی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد. البته هنوز راهکارهایی می‌توان برای بهبود فضای کتابخوانی دیجیتال ارائه کرد. اگر بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که کابران بتوانند در پلتفرم باهم در ارتباط باشد و از نظرات هم آگاه شوند، احتمالا با استقبال بهتری مواجه خواهیم بود. این قابلیت فقط در پلتفرم‌های دیجیتال شدنی است. در واقع شبکه‌سازی و اجتماعی کردن کتاب می‌تواند به افزایش کتابخوانی منجر شود.

الزام وجود سیاستگذاری مشخص در حوزه‌ی کتاب الکترونیکی

مجید شریفی، مدیرعامل کتابراه

متاسفانه به صورت کلی سیاستگذاری و قانونگذاری خاص و مشخصی در حوزه‌ی پلتفرم‌های کتاب اکترونیکی و صوتی انجام نشده است و در واقع این حوزه بدون قانونگذاری و توجه رها شده است. در بحث فراهم‌سازی زیرساخت نیز، مهم‌ترین زیرساخت برای حوزه‌ی کاری پلتفرم‌های فروش آنلاین کتاب کاغذی و صوتی، وجود شبکه‌ی اینترنت مناسب است. در یک سال اخیر، هم شبکه‌ی اینترنت داخلی و هم خارجی، با اختلالات جدی و نگران کننده‌ی روبه‌رو است. با توجه به این مسئله، چالش شماره یک این حوزه، ارائه‌ی محصولات به مخاطبان است. برای حل این مشکل راه‌های مختلفی را امتحان کرده‌ایم. در چند سری مجبور به جابه‌جای و تغییر سرورهای خود شده‌ایم که با هزینه‌های زیادی همراه بوده است. با اینحال همچنان به وضعیت مطلوب نرسیده‌ایم. بحث اینترنت و مشکلات آن هر روز کار را سخت‌تر می‌کند. اینترنت داخلی نیز با مشکل مواجه است و در بدترین وضعیت سال‌های اخیر خود قرار دارد.

استارتاپ‌های حوزه‌ی کتاب در صورت برطرف شدن مشکلات، ظرفیت‌های مناسبی برای کمک به فضای کتابخوانی کشور دارند. در حوزه‌ی آمار، پلتفرم‌های کتاب الکترونیکی تقریبا به صورت کامل به آمارها دسترسی دارند و آن را به صورت قانونی می‌توانند در اختیار داشته باشند. در واقع این پلتفرم‌ها می‌توانند از این آمار استفاده کرده و آن را تجزیه و تحلیل کنند. متاسفانه این مسئله در حوزه‌ی کتاب‌های کاغذی وجود ندارد. شاید یکی از مزیت‌های حوزه‌ی کتاب‌های الکترونیکی، بحث شفافیت آماری آن باشد.

در دنیا استارتاپ‌ها و پلتفرم‌های خوبی در زمینه‌ی کتاب الکترونیکی شکل گرفته‌اند و ایران نیز از این مسئله مستثنی نیست. البته تفاوت‌هایی نیز در این بین وجود دارد. در مقایسه با پلتفرم‌های خارجی، از نظر پرداخت با مشکل مواجه هستیم. شیوه‌ی پرداخت در کشور با نمونه‌های رایج در دنیا تفاوت اساسی دارد. روش‌های پرداخت موجود در داخل سخت‌تر و پردردسرتر از شیوه‌های خارجی هستند. بهبود شرایط پرداخت در کشور به رشد هرچه بیشتر پلتفرم‌های این حوزه کمک بسیار زیادی خواهد کرد.

در کنار پرداخت، برای گسترش و توسعه‌ی حوزه‌ی کتاب الکترونیکی نیاز است تا حمایت‌های مشابه‌ حمایت‌هایی که از بخش کاغذی انجام می‌شود صورت گیرد. بار اصلی این بخش در حال حاضر بر دوش بخش خصوصی است و گاها نیاز است تا بخش دولتی نیز برای ارتقا این فضا کمک کند. قانون‌گذاری و سیاستگذاری مشخص نیز به بهبود کار پلتفرم‌ها کمک خواهد کرد.